Hreyfingar í Fagraskógarfjalli í einhvern tíma áður en skriðan féll
Nýtt gagnvirkt landlíkan sýnir enn betur umfang framhlaupsins í Hítardal
Að morgni 7. júlí sl. féll stór skriða eða framhlaup úr Fagraskógarfjalli í Hítardal. Skriðan fór yfir Hítará og stíflaði hana með þeim afleiðingum að lón myndaðist ofan skriðutungunnar eins og lesa má í frétt á vefnum okkar.
Útbúið hefur verið landlíkan af skriðunni byggt á ljósmyndum sem teknar voru úr þyrlu, GPS mælingum og mælingum með TLS leysitæki. Gagnvirkt þrívíddarkort af landlíkaninu sýnir vel umfang framhlaupsins. (Athugið að einhverja stund tekur að hlaða upp kortinu). Myndbandsbútur sýnir skriðuna frá ólíkum sjónarhornum, en einnig má skoða áhugaverðan samanburð á loftmyndum fyrir og eftir framhlaupið hér.
Lagt hefur verið bráðabirgðamat á rúmmál framhlaupsins út frá nýja landlíkaninu með samanburði við landlíkan frá því áður en skriðan féll. Fyrstu athuganir gefa til kynna að um 7 milljón rúmmetra „vanti“ í hlíðina ofan skriðutungunnar og dalbotninum, sem gæti verið u.þ.b. magnið sem fór af stað. Skriðan reif með sér meira efni og hækkun lands á dalbotninum er um 10 milljón m3. Það er ljóst af ummerkjum að skriðan plægði sig niður í jarðlög á dalbotninum og því nær hún líklega talsvert niður fyrir fyrra yfirborð hans. Erfitt er að áætla þann hluta, en heildarrúmmál skriðuurðarinnar kann að vera á bilinu 10–20 milljón m3 þegar allt er talið. Unnið er að frekari greiningu á rúmmálinu.
Hreyfingar í Fagraskógarfjalli í einhvern tíma áður en skriðan féll
Svokallaðar bylgjuvíxlmælingar (InSAR) úr Sentinel-1 gervitunglum sýna að svæðið þar sem skriðan féll hefur verið á hreyfingu í einhvern tíma fyrir framhlaupið. Urðin sem framhlaupið kom úr sker sig úr umhverfinu á radarmyndum sem unnar hafa verið með InSAR greiningu. Hreyfingin síðustu daga fyrir framhlaup hefur numið a.m.k. einhverjum sentimetrum, en einnig sést að svæðið var á hreyfingu árin 2017, 2016 og 2015 en hreyfingin var hægari. Vincent Drouin hjá Háskóla Íslands og Landmælingum Íslands hefur unnið þessa greiningu.
Bylgjuvíxlgreining (InSAR) úr radarmyndum frá gervitungli á tímabilinu 23. júní til 5. júlí 2018. Litakvarðinn sýnir breytingu á tímabilinu sem er að mestu til komin vegna vegna breytileika í lofthjúpi í þessu tilfelli. Svæðin sem eru grá á litin hafa breyst meira en hægt er að greina með þessari tækni. Á myndinni er dalbotninn í Hítardal grár sem er talið vera vegna þess að gróður þar er að vaxa. En upptakasvæði framhlaupsins er líka grátt, sem stingur í stúf við fjallshlíðina að öðru leyti. Það bendir til þess að svæðið hafi verið á talsverðri hreyfingu á milli mælinga, en hlíðin umhverfis verið stöðug. (Unnið af Vincent Drouin hjá Háskóla Íslands og Landmælingum Íslands).
Að hreyfing sjáist á svæðinu áður en skriðan féll styrkir þá túlkun að stór framhlaup hafi venjulega einhvern aðdraganda sem hægt er að greina með gervitunglagögnum eða öðrum mælingum. Vonir standa til þess að hægt verði að skoða sérstaklega þær hlíðar ofan byggðar og fjölfarinna staða þar sem möguleiki er talinn á óstöðugleika og greina svæði sem eru á hreyfingu. Þau yrði síðan hægt að vakta með sömu tækni.
Það er þó erfitt að segja til um hvenær hreyfing er orðin það hröð að skriða sé yfirvofandi. Og þau svæði sem eru á hreyfingu eru misjöfn. Í sumum tilfellum eru sprungur nálægt brúnum þar sem fleygast smám saman framan af brúninni í litlum skriðum. Í öðrum tilfellum er jarðvegur sprunginn og á hreyfingu án þess að sprungur séu í sjálfum berggrunninum. Þar getur verið hætta á jarðvegsskriðum, þótt ekki sé endilega sé hætta á berghlaupi. Og í enn öðrum tilfellum nær veikleikinn niður í berggrunninn og stór stykki geta farið af stað í miklum skriðum eða berghlaupum.
Stórar skriður og loftslagsbreytingar
Stórar skriður hafa verið áberandi á undanförnum árum og ekki er hægt að útiloka að stórar skriður séu að verða tíðari vegna loftslagsbreytinga. Það er þó erfitt að fullyrða um þetta vegna þess að tilvikin eru fá og það þarf langan tíma til þess að breyting verði tölfræðilega marktæk. Loftslagsbreytingar gætu aukið skriðuhættu vegna þriggja mismunandi tegunda af skriðuföllum sem viðkvæmar eru fyrir breytingum í veðurfari:
- Sífreraskriður geta fallið þegar hlíðar verða óstöðugar vegna bráðnunar sífrera.
- Skriður tengdar rigningum og leysingum geta orðið tíðari vegna þess að búast má við hlýrri vetrum og meiri úrkomuákefð.
- Skriður geta orðið tíðari í óstöðugum hlíðum þar sem jöklar hörfa og aðhald jökulsins minnkar.
Náttúrufræðistofnun hefur tekið saman áhugaverðan lista yfir stórar skriður sem hafa fallið frá miðri síðustu öld. Þar sést að Hítardalsskriðan var óvenju stór og efnismikil.
Ólíklegt að framhlaupið tengist sífrera
Teknar voru innrauðar hitamyndir af framhlaupinu og upptökum þess með sérstakri myndavél frá Jarðvísindastofnun Háskólans. Ef sífreri hefði verið í skriðusárinu eða sífreraklumpar í skriðuurðinni þá hefði það komið fram á mynd sem svæði með hita nærri frostmarki, einkum þar sem vatn rann úr sprungum í skriðusárinu. Sú var ekki reyndin og því er talið ólíklegt að framhlaupið úr Fagraskógarfjalli tengist sífrera. Hlíðin er ekki mjög há (efsti punktur er 680 m y.s.) og hún snýr til suðausturs. Sífreri er helst talinn leynast í hærri hlíðum og/eða skuggsælum norðurhlíðum þar sem freri er stundum í og undir skriðuurðum.
