Rit um áhrif gossins í Holuhrauni á umhverfi og heilsu
Nýverið kom út í ritröð Landbúnaðarháskóla Íslands ritið Áhrif Holuhraunsgossins á umhverfi og heilsu. Þar fjalla sérfræðingar á ólíkum fagsviðum um mögulegt umhverfisálag vegna eldgosa og gera grein fyrir helstu niðurstöðum rannsókna- og vöktunarverkefna þar sem reynt var að meta áhrif eldgossins í Holuhrauni á umhverfi og heilsu. Meðal höfunda eru sjö starfsmenn Veðurstofu Íslands. Ritstjórar eru Bjarni Diðrik Sigurðsson frá Landbúnaðarháskólanum og Gerður Stefánsdóttir frá Veðurstofunni. Ritið samanstendur af 15 köflum; það er alls 112 blaðsíður og aðgengilegt á vefsíðu Landbúnaðarháskólans.
Álag eldgosa á íbúa, umhverfi og dýr er almennt lítt þekkt. Upplýsingar um áhrif af eldgosum eru að jafnaði sett fram á ólíkum vettvangi, sérfræðingar birta að jafnaði vísindarannsóknir sínar á alþjóðavettvangi í sérhæfðum miðlum, ýmsar upplýsingar eru á vef mismunandi fagstofnanna o.s.frv. Það getur því verið flókið og tímafrekt að ná heildaryfirsýn yfir niðurstöður jafn margra og ólíkra aðila og komu að vöktun og rannsóknum á áhrifum Holuhraunsgossins. Samantekt sem þessi gerir þannig fræðasamfélaginu, stjórnvöldum og almenningi kleift að ná betri yfirsýn yfir það margþætta álag sem getur skapast af völdum loftmengunar og eldgosa hérlendis. Vænta má að þessi samantekt styrki samhæfð viðbrögð við slíkum atburðum í framtíðinni.
Atburðarásin sem leiddi til eldgossins í Holuhrauni hófst með jarðskjálftahrinu í Bárðarbungu um miðjan ágúst 2014. Hraungos hófst í Holuhrauni þann 31. ágúst 2014 og er það með stærri hraungosum hérlendis á sögulegum tíma. Gosið stóð yfir í sex mánuði, en skilgreind goslok voru þann 28. febrúar 2015. Gosið var í eðli sínu sambærilegt að gerð og Skaftáreldar 1783–1784, sem ollu svonefndum móðuharðindum með háum styrk eldfjallagass en lítilli ösku. Eldfjallagastegundir bárust víða frá gosinu í Holuhrauni og mældist styrkur hár víða um land á gostímanum. Víðtækari loftmengunar af völdum eldfjallagass hafði ekki orðið vart hérlendis síðan í Skaftáreldum.
Í ritinu Áhrif Holuhraunsgossins á umhverfi og heilsu er gerð grein fyrir meginniðurstöðum úr mörgum vöktunar- og umhverfisrannsóknum þar sem reynt var að meta áhrif eldgossins í Holuhrauni á umhverfi og heilsu. Starfsmenn Veðurstofunnar eru, ásamt öðrum fræðimönnum, höfundar og meðhöfundar að samtals fimm köflum í ritinu og yfirlitskafla um eldgosið þar sem fjallað er um áhrif eldgossins á efnastyrk í úrkomu, snjó og vatni og möguleg áhrif þess.
Ljóst er að áhrif eldgossins í Holuhrauni á eðlis- og efnafræðilega eiginleika umhverfisins hafa verið talsverð og líklega meiri en marga grunaði. Niðurstöðurnar sýna að eldfjallagas frá gosinu hafði mælanleg áhrif á umhverfisaðstæður hérlendis þrátt fyrir að atburðurinn hafi átt sér stað á hálendi Íslands, að vetri til og fjarri mannabústöðum. Sumar af þeim mælingum sem hér er fjallað um voru gerðar á meðan á gosinu stóð, en aðrar, t.d. á straumvatni, gróðri og jarðvegi, fóru fram síðar á árinu 2015, nokkru eftir skilgreind goslok. Staðsetning gossins var hinsvegar afar heppileg, utan jökla og fjarri byggð, og tímasetningin lágmarkaði einnig hversu mikið af eldfjallagasinu hvarfaðist yfir í brennisteinssýru yfir landinu. Bæði staðsetning og tímasetning gossins hefur þannig án vafa lágmarkað neikvæð áhrif eldfjallagassins á umhverfi og heilsu og í raun bjargað því að áhrifin urðu ekki mun meiri en hér varð.
Dreifing SO2 gass í andrúmslofti sem tíðni klukkustundarmeðalgilda sem fóru yfir 350 µg/m3 heilsuverndarmörkin alla 181 gosdagana. Til dæmis merkir 1% tíðni, að styrkur SO2 hafi farið samtals 1,8 sólarhringa eða rúmlega 43 klukkustundir yfir heilsuverndarmörk á gostímanum. Staðsetningar vöktunarstöðva sem getið er í texta eru sýndar á myndinni.
